جشن یلدا یا شب چله

در شب نخستین روز دی ماه و شب اول زمستان که طولانی‌ترین شب سال است، مردم از دیرباز جشنی را برگزار می‌کرده‌اند که به نام‌های “یلدا” یا شب “چله” مشهور است. واژه‌ی “یلدا”، از زبان سریانی و به معنای «تولد» است و سبب این نام‌گذاری را چنین دانسته‌اند که در پایان این شب دراز که اهریمنی است، خورشید یا مهر متولد می‌شود و تاریکی را از میان می‌برد.

(روح‌الامینی، ۱۳۷۶،ص۸۹ به بعد) این جشن علاوه بر مناطق روستایی که هم‌چنان به سنت وفادارند، در میان شهرنشینان هم هنوز باقی است و اکثر مردم دست‌کم ساعاتی از این شب را به شب‌نشینی و خوردن میوه و شیرینی می‌گذرانند. اگر چه این جشن ظاهراً در دوره‌ی باستان جنبه‌ی ملی نداشته، ولی هم‌چون امروز، و از دیرباز نزد مردم عادی برگزار می‌شده‌است. به هر روی به نظر می‌رسد این جشن در ارتباط با جشنی بوده‌است که در نخستین روز دی ماه قرار داشته‌است. دی نیز یکی از نام‌های خداوند و به معنای” آفریدگار” است. در این ماه که نام خدای بزرگ را دارد، بیش‌ترین جشن‌ها واقع شده‌است. شب چله در لرستان هم‌چون دیگر مناطق ایران زمین در شب چله، مردم لرستان و غرب کشور جشنی خانوادگی برگزار می کنند. در بعضی از منازل، کلیه اقوام نزدیک و صمیمی به دور هم جمع می‌شوند و تا آخر شب به گفت‌وگو می‌پردازند و با گرفتن فال “چل سرو” cel seru (چهل سرود _ یک‌نفر تسبیح می اندازد و هر کدام از حاضرین یک شعر به زبان لکی می‌گویند و چهلمین شعر نیت اصلی گیرنده فال است) و با گفتن افسانه‌های کهن وقت را می‌گذرانند. برای شب یلدا آجیلی از گندم برشته یا “گنم شیر” ganem sir (گندم شیر) و کشمش، کنجد، شاهدانه، گردو و فندق درست می‌کنند. طرز تهیه گندم شیر یا گندم برشته به این صورت است که: گندم را در مقداری شیر می‌اندازند سپس کمی نمک و زردچوبه روی آن می‌ریزند و آن‌را به‌مدت یک‌روز در کناری می‌گذارند تا خوب شیر را به خود جذب کند بعد از خشک شدن گندم، آن‌را بر روی ساج یا سینی می‌ریزند و روی شعله‌ی آتش قرار می‌دهند تا پخته شود بعد از بو دادن آن، گندم برشته‌ای بسیار مطبوع و خوش‌مزه به‌دست می‌آید. در این شب میزبان با آوردن آجیل گندم برشته و میوه‌های فصلی و پسته و انواع تخمه و بادام‌زمینی و شیرینی از مهمانان پذیرایی می‌کند. اگر دختری تازه‌عروس باشد خانواده او هدیه‌ای با مقداری آجیل گندم برشته و میوه و شیرینی جهت شب یلدا به منزل داماد می‌آورند. هم‌چنین اگر پسر و دختری با هم نامزد باشند، خانواده‌ی پسر در شب یلدا هدیه‌ای برای این دختر به منزل پدرش می‌برند. اوایل شب یلدا بعضی از پسر بچه‌ها به بالای پشت بام منازل می‌روند و ریسمانی را به یک شال بزرگ بسته به پایین و بطرف درب خانه‌ها می‌‌فرستند و می‌گویند: “امشو اول قاره _ خیر د هونت بواره” Emsow aval gahara xer de honat bavara (امشب اول یلدا یا اول زمستان است خیر از خانه‌ات ببارد) “نون و پنیر و شیره _ کیخا هونت نمیره” Non _ o _ panir _o _ sira kixa honat namira (نان و پنیر و شیره کدخدا (صاحب‌خانه) خانه‌ات نمیرد) “چی به علی کوشکه بیاره”Ci be ali koska beyara (چیزی بده علی کوچک یا بچه‌ات بیاورد) سپس صاحب‌خانه مقداری آجیل گندم برشته و میوه و شیرینی در شال آن‌ها می‌گذارد و بچه‌ها ضمن بالا کشیدن شال و محتویاتش به عنوان تشکر از صاحب‌خانه می‌گویند: “امشو اول قاهاره نون و پنیر و شیره کیخا هونت نمیره” Emsow aval gahara non _o _ panir _o_sira kixa honat namira . (امشب اول یلدا یا اول زمستان است نان و پنیر و شیره کدخدا خانه‌ات نمیرد). بعد از برداشتن محتویات شال به روی پشت بام‌های دیگر می‌روند و گفته‌های مذکور را تکرار می‌کنند. بعضی مواقع عده‌ای از صاحب‌خانه‌ها برای این که با پسر بچه‌های روی پشت بام شوخی کرده باشند، وقتی بچه‌ها شال را به پایین می‌فرستند، صاحب‌خانه به‌جای آجیل گندم برشته و میوه و شیرینی مقداری سنگ در شال می‌گذارند و وقتی بچه‌ها متوجه این موضوع می‌شوند هم‌صدا می‌گویند: “نون و پنیر و حلوا کیخا هونت لنگ والا” Non _o_ panir _o_ halva kixa honat leng vala (نان و پنیر و حلوا کدخدا خانه‌ات پا در هوا یا به‌زمین بخورد). “نون و پنیر و شیره کیخا هونت بمیره”Non _o_ panir _o_ sira kixa honat bamira (نان و پنیر و شیره کدخدا خانه‌ات بمیرد). در این هنگام کسانی که در خانه هستند با شنیدن گفته‌های بچه‌ها با صدای بلند می‌خندند و ضمن دل‌جویی دادن بچه‌ها مقداری آجیل گندم برشته و میوه و شیرینی به آن‌ها می‌دهند. باید متذکر شد در آذربایجان رسم کجاوه اندازی و در روستاهای نزدیک به تهران رسم شال‌اندازی در شب چهار شنبه سوری یک سمبل بوده و این رسم در دوران ابوریحان بیرونی نیز مرسوم بوده. یکی دیگر از رسوم دیرینه مردم این دیار در شب اول قاره سنت قاشق‌زنی است. در این آیین نیز افراد با پوشاندن سر و صورت خود به درب منازل رفته و با به صدا در آوردن قاشق صاحب خانه را از حضور خود آگاه می‌کنند. در این هنگام صاحب خانه نیز به میمنت این شب مقداری از تنقلات و شیرینی خانگی را در ظرف آنان می‌ریزد

http://www.seymare.com