معرفی یک شهرستان فرهنگی در جزیره

شهرستان آباده

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد

آباده
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	فارس
نام‌های پیشین	اپاتیه
سال شهرستان شدن	۱۳۱۶
آباده
مردم
جمعیت	۹۸۱۸۸ [۱]
زبان‌های گفتاری	فارسی
مذهب	اسلام
آب‌وهوا
بارش سالانه	۲۰۰

مختصات: شرقی‌″۰۲ ′۳۹ °۵۲ شمالی‌″۳۹ ′۰۹ °۳۱ / °۵۲٫۶۵۰۶شرقی °۳۱٫۱۶۰۸شمالی / ۵۲٫۶۵۰۶;۳۱٫۱۶۰۸ (نقشه)

شهرستان آباده یکی از شهرستان‌های استان فارس ایران است. مرکز این شهرستان، شهر آباده است. جمعیت کل این شهرستان بر طبق سرشماری سال ۱۳۹۱، برابر با ۹۸۱۸۸ نفر بوده‌است. این شهرستان پر جمعیت‌ترین شهرستان شمال استان فارس می باشد. ^[۲]

محتویات  [نهفتن]  ۱ پیشینه ۲ آثار تاریخی ۳ شاه اسماعیل سوم در آباده ۴ تل شاه‌نشین ۵ تقسیمات کشوری ۶ منابع

پیشینه

آباده واژه‌ای است فارسی و معنی محل آباد را می‌رساند .

در زمان‌های بسیار قدیم یک رودخانه‌ای بزرگ بین شیراز واصفهان وجود داشته‌است که زیستگاه پرندگانی بوده بنام غوک و نام آن دره، دره غوکان بود(ده غوک : به معنای محلی است که در آن پرنده ای بنام غوک فراوان دیده می شده و نام بخشی در شمال شهرستان آباده است که در استعمال زیاد به درغوک تبدیل شده است.(لغتنامه دهخدا)) که هم اکنون در آنجا محله ای که بومیان منطقه آنرا درغوک می‌نامند وجود دارد و با شهر یکی شده و بعد از این محله ای بنام عبدالله آباد (که در گویش محلی به عبدل آباد معرف است)هست وبعداز آن قبرستان فعلی که در دامنه تلی بنام تل قوقی و قبرستان نیز به این نام شناخته میشود وجود دارد که بعد از نیز کوه خواجه وجود دارد.

ویژگی‌های تاریخی به استناد کاوش‌های باستان‌شناسی پیشینه سکونت در محدوده فعلی شهرستان آباده که به هزاره اول قبل از میلاد بر می‌گردد. در دوره ساسانیان آثار بجا مانده همانند قلعه باستانی ایزدخواست و قصر بهرام در سورمق شواهد مطمئنی از شکوفائی فرهنگ و تمدن در این گستره جغرافیایی می‌باشد. قطعاً در دوره صفویه و ابتدای حکومت زندیه همزمان با حضور شاه اسماعیل سوم شهر آباده در مسیر جدیدی از پیدایش ویژگی‌های شهرنشینی قرار گرفته و اولین ساخت و سازها با جلوه گاه‌های یک شهر شرقی در آباده ایجاد شد.

زبان مردم این شهرستان عموماً فارسی می‌باشد.

آثار تاریخی

کاروانسرای ایزدخواست، پل ایزدخواست، تیمچه صرافیان، بنای امامزاده سلطان ابراهیم، کاروانسرای شاه عباس شورستان، کاروانسرای خان خوره، قلعه دو قلک یا دوقله، قلعه کریم آباد، تپه قلعه گبری، تل ساریاتان، تل قلعه اروان، تپه دولت آباد، تپه دهک گردو، تل قصر بهرام سورمق، قزقلاسی، مسجد امام حسن دهدق، قلعه گبری دهدق، تل قره ترک، بنای پاقلعه ایزدخواست، سد قوسی ایزدخواست، منزل شاه اسماعیل، تل شاه محمود، مرکز آباده شناسی، کاروانسرای شاه عباس ایزدخواست و قلعه قدیمی ایزدخواست.

شاه اسماعیل سوم در آباده

شاه اسماعیل صفوی مشهور به سید ابوتراب از شاهزادگان صفوی است که پدر او سید مرتضی صدر الممالک و نواده احتمالی شاه سلطان حسین صفوی می‌باشد. وی هنگامی که به سلطنت انتخاب شد هشت یا نه سال داشت. انتخاب وی به سلطنت بدین ترتیب بود که علیمراد خان بختیاری از طایفه بختیاری و کریم خان از طایفه زند و ابوالفتح خان اصفهانی هر سه اتحاد بزرگ را طرح ریزی کردند و برای اینکه حکومت آنان به نظرها غصبی نیاید او را به سلطنت برگزیدند.
پس از مدتی بین علیمراد خان و کریم خان زند جنگ در گرفت و شاه اسماعیل به کریم خان زند پیوست و باز پس از چندی از نزد کریم خان زند گریخت و نزد محمد حسن خان قاجار رفت و چون محمد حسن خان قاجار در جنگی با کریم خان زند شکست خورد شاه اسماعیل دوباره به نزد کریم خان زند برگشت و کریم خان او را پذیرفت و در آباده ساکن نمود.

کریم‌خان در [آباده] برای او شش دستگاه ساختمان که مرکز اصلی آنرا که شاه اسماعیل در آن زندگی می‌کرده با یک باب حمام ( به سبک صفوی و زندیه) و یک باب مسجد احداث می‌نماید. که در حال حاضر مردم همه آنها را بناهای کریم خانی می‌نامند.
کریم‌خان برای شاه اسماعیل ملازمانی از کرمان را در نظر گرفت تا مواظب او باشند تا بار دیگر راه فرار پیش نگیرد یا مسائل دیگری را به وجود نیاورد.
کریم‌خان زند برای شاه اسماعیل روزی یک تومان نقد( ده هزار دینار) و قیمت پانصد من تبریز غله باشد و نیز روزانه مقدار سه من تبریز گندم و دو من جو برای مخارج و علیق او در نظر گرفت و در هر سالی دو بار در عید نوروز و اوایل پاییز لباسی در خور شاهانه او به آباده می‌فرستاد. شاه اسماعیل از ۱۱۸۰ه.ق تا هنگام وفاتش در آباده ( ۱۱۸۷ ه.ق) زندگی خود را به نقاشی و چاقوسازی می‌گذرانید و از صنعت خود ( چاقوسازی) چند قبضه برای یادبود برای کریم خان زند ارسال می‌داشت. کریم خان زند که برای شاه اسماعیل نامه می‌نوشت در زیر آن اضافه می‌کرد :( عرضه داشت کمترین بندگان) و در زیر آن می‌افزود (کریم زند).

شاه اسماعیل هم که نامه می‌نوشت با جمله ( فرمان عالی شد) آغاز می‌کرد. با مرگ شاه اسماعیل در سال ۱۱۸۷ ه.ق در آباده، کریم خان زند سه روز را عزاداری تعیین و بر حسب رسوم آن زمان کلاه خود و همه سران و بزرگان دربار خود را لجن مالید. شاه اسماعیل در آباده به خاک سپرده می‌شود، برایش مقبره‌ای درست می‌کنند و شمشیر پادشاهی او را به همراه جنازه‌اش به خاک می‌سپارند. محل دفن در قبرستان عمومی آن زمان آباده بوده که دارای آرامگاه و سنگ قبر بوده‌است. این قبرستان در حدود سال ۱۳۳۰ شمسی تبدیل به باغ ملی گردید و اینک پارک کودک می‌باشد. آن چه از بناهای کریم خانی در آباده باقی مانده‌است فقط ساختمان‌های مسکونی شاه اسماعیل است که مرکز اصلی آن در حال حاضر به صورت مدرسه از آن استفاده می‌شود.حمام وکیل را حدود ۱۳۶۰ شهردار وقت به دلیل شکسته شدن سقف آن خراب کرد و مسجد وکیل را نیز در حدود ۵۰ سال پیش به سبب گسترش حسینیه آباده خراب نموده‌اند.

از جمله آثار یادبود باقی مانده از شاه اسماعیل در آباده (تل شاه نشین ) است که در فاصله ۲ کیلو متری شمال قلعه قدیم آباده و در محدوده شهر آباده قرار دارد.سطح این تپه چهار نوع حجاری به شکل‌های مختلف از جمله لگن، بادیه، تخت و غیره انجام شده و هیچ گونه کتیبه‌ای در آن وجود ندارد.

تل شاه‌نشین

گویش درست (تَلل)təll که به معنی تپه می‌باشد. طول این تپه حدود ۲۰۰ متر و ارتفاع آن حد اکثر ۸ متر می‌باشد . نوع آن سنگی و از دوران اول می‌باشد و یک فسیل بسیار زیبا از صدف در سنگ‌های آن وجود دارد.

علت نام گذاری در فرهنگ زبان تورکی (تـَل)təll به معنی تپه وخاک روی هم انباشته است از مصدر( تللماق)هست .وچون عمارت روی بلندی تل ساخته شده به همین دلیل نام تلّ شاهی گرفته است لازم به ذکر است خاندان صفوی از شهر اردبیل بودن وهمه تورک زبان هستند.

تقسیمات کشوری

• بخش مرکزی شهرستان آباده
  • دهستان ایزدخواست (آباده)
  • دهستان بهمن (آباده)
  • دهستان بیدک
  • دهستان سورمق
  • دهستان خسروشیرین
• شهرها: آباده، صغاد، بهمن ایزدخواست، سورمق و خسروشیرین

این شهرستان در ۶۳۸ کیلومتری تهران واقع شده‌است. قدمت این منطقه بیشتر از هزار سال است. بعد از اینکه کریم خان زند شیراز را به عنوان پایتخت ایران انتخاب کرد، این منطقه نیز شروع به رشد کرد.