بازنشستگی چیست ؟ بازنشسته کیست؟

بازنشستگی

در واژه شناسی زبان فارسی، بازنشسته و بازنشستن به صورت های زیر تعریف شده است: بازنشستن یعنی بر کنار رفتن از کار و خدمت، تقاعد، گوشه گیری و بازنشسته کسی است که در پیری یا پس از مدت های طولانی یا به علل دیگر از کار برکنار رود و از حقوق بازنشستگی استفاده کند. سنجابی(1342) در کتاب حقوق اداری، بازنشستگی را چنین تعریف کرده است: بازنشستگی ترتیبی است که دولت به خدمت، کارمندی که قانوناً از ادامه خدمت در نتیجه کبر سن و طول مدت خدمت، عاجز فرض می شود، خاتمه می دهد و با رعایت خدمات گذشته برای او مستمری مادام العمر مقرر می دارد..

بازنشستگی به معنی توقف فعالیت های حرفه ای به علت ازدیاد سن است که این امکان را برای کارگر فراهم می آورد تا از حقوق بازنشستگی استفاده کند. حقوق مذکور درآمد وی را در سطح رضایت بخشی نگه می دارد. بازنشستگی و حقوق آن از نظر قانونی با هم رابطه دارند و آن هنگامی است که کسی به واسطه ازدیاد سن حق استفاده از حقوق بازنشستگی را پیدا می کند و مشمول آن می شود ( رابطه غیر مستقیم ) . یا هنگامی که تصمیمات دایر به توقف کار و پرداخت حقوق بازنشستگی بویژه در بخش خدمات دولتی، در شرکت ها یا حرفه هایی که طرح های حقوقی بازنشستگی خاص خود را دارند، اتخاذ شود( رابطه مستقیم). در این موارد حقوق بازنشستگی ناشی از ازدیاد سن را می توان حقوق بازنشستگی واقعی توصیف کرد. با این حال، اغلب ازدیاد سن و برقراری حقوق بازنشستگی مواردی مجزا محسوب می شوند و با هم رابطه ندارند. یعنی استحقاق بازنشستگی به معنی دقیق کلمه و استحقاق دریافت حقوق بازنشستگی در دو زمان متفاوت تحقق می یابند. گاهی بازنشستگی مقدم به پرداخت حقوق صورت می گیرد و وضع ناهنجاری پدید می آورد. بخصوص اگر در این فاصله به طور موقت پرداخت حقوق به عمل نیاید یا اگر حقوق بازنشستگی با بازنشستگی مغایرت داشته باشد ممکن است فعالیت حرفه ای ادامه یابد.

جایگاه شرط سنی بازنشستگی در ایران و سایر کشورها

تامین اجتماعی یکی از وظایف اصلی دولتهاست که حسب اهمیت ویژ‌ه‌ای که این وظیفه در نظم عمومی جامعه و پایداری آن دارد تلاش می‌گردد اتخاذ سیاستها و استراتژی‌ها در راستای پایداری و حمایت از نظام تامین اجتماعی صورت پذیرد، چرا که هرگونه اختلال در این امور بواسطه تاثیر قابل توجه آن بر نظم عمومی جامعه منجر به ایجاد بحران‌های پیچیده‌ای در سطح معادلات اقتصادی-اجتماعی خواهد شد. از این رو با توجه به جایگاه حمایت بازنشستگی در مجموعه حمایت‌های تامین اجتماعی، و متعاقب آن نقش سن افراد در احراز شرایط بازنشستگی و برخورداری از ‌حمایت‌های‌ مربوطه قبل از هرگونه تصمیم‌گیری در خصوص این عامل موارد ذیل شایان توجه است:

 به استناد بند 15 ماده 2 قانون تامین اجتماعی (ق.ت.ا):"بازنشستگی عبارتست از عدم اشتغال بیمه شده به سبب رسیدن به سن بازنشستگی."

 به استناد ماده 76 ق.ت.ا : "مشمولین این قانون در صورت حائز بودن شرایطی از جمله سن مرد 60 سال تمام و سن زن به 55 سال تمام حق استفاده از مستمری بازنشستگی را خواهند داشت."

 مطابق با تبصره 1 ماده 76 ق.ت.ا " مردان با 50 سال سن و زنان با 45 سال سن به شرط داشتن 30 سال سابقه تمام و پرداخت حق بیمه مربوطه می‌توانند تقاضای بازنشستگی نمایند."

  به استناد ماده 78 ق.ت.ا : "کارفرما می‌تواند بازنشستگی بیمه‌شدگانی را که حداقل 5 سال پس از رسیدن به سن بازنشستگی مقرر در این قانون به کار خود ادامه داده‌اند از سازمان تقاضا نماید."  مشمولین قانون استخدام کشوری و مشترکین صندوق بازنشستگی کشوری بر اساس شرایط ذیل حق استفاده از مستمری بازنشستگی را خواهند داشت :

    داشتن حداقل 60 سال سن با هر قدر سابقه خدمت با درخواست مستخدم (مستند بر بند الف ماده 74 ق.ا.ک).

     دارا بودن 65 سال سن با هر قدر سابقه خدمت توسط دستگاه به غیر از شاغلین مشاغل تخصصی (مستند بر ماده 77 ق.ا.ک).

 دارا بودن 65 سال سن با هر قدر سابقه خدمت در مشاغل تخصصی در صورت درخواست و موافقت دستگاه متبوع (مستند بر ماده 10 قانون اصلاح مقررات مصوب 13/12/1368 ). مستخدمین مرد با 50 سال سن و 25 سال سابقه خدمت مشروط به درخواست مستخدم و موافقت دستگاه ذیربط (مستند بر بند الف تبصره یک ماده 2 قانون اصلاح مقررات مصوب 13/12/1368)(نشریه بازنشستگان صنعت نفت، 1386).

سن استحقاق دریافت حقوق بازنشستگی که تا حدود زیادی سن بازنشستگی را معین می کند، بر طبق دستور توصیه تأمین درآمد سازمان بین المللی کار در سال 1944 تعیین شده است . در این دستور آمده است کسانی که به علل بروز بیماری، از کار افتادگی و بیکاری دائمی قادر به انجام کار مفید نیستد، مستحق بازنشستگی می باشند. البته کارگران پیرتر حرفه های مستقل، از قبیل دهقانان، صنعتگران و پیشه وران می توانند کارهایشان را به سهولت با وضع خود وفق داده و از آن بر طبق نیروی خود بکاهد. به هر حال به دلایل مختلف از جمله سادگی و تناسب از مدت ها پیش این ضرورت وجود داشت که سن بازنشستگی و استحقاق حقوق بازنشستگی مقرر شود.

تاریخچه بازنشستگی

در قرن 19 میلادی فکر کمک به افرادی که سالهای بسیاری را در امورخدماتی به سر برده اند در برخی از کشورهای اروپایی شکل گرفت. از سال 1869 قانونی در انگلستان وضع شد که به موجب آن به مقامات سیاسی پس از مدت معینی خدمت حقوق بازنشستگی پرداخت می شد. بازنشستگی به شکل نمادین و قانونمند از نوامبر سال 1881 ابتدا در آلمان و به سرعت در سایر کشورها بوجود آمد. در ایران در سال 1301 قانون استخدام کشوری و در سال 1302 قانون استخدام قضات به تصویب رسید که در هر دو قانون پرداخت حقوق بازنشستگی منظور شده است. و پس از آن قوانین دیگری وضع شد که به موجب آن ها حقوق بازنشستگی به عموم کارکنان لشکری و کشوری تعلق گرفت. در سال 1328 اولین قانون کار به تصویب رسید و صندوقی به نام تعاون و بیمه کارگری تشکیل گردید که به کارگران پیر و از کار افتاده حقوق پرداخت می نمود.

در ایران پس از برقراری حکومت مشروطه، در تاریخ 01/02/1287 شمسی در مجلس قانونی با نام « قانون وظایف» وضع شد که برای وراث ارباب حقوق دیوانی یعنی عائله کارمندان متوفای دولت حقوق برقرار شود. طبق این قانون پدر، مادر، عیال و اولاد و نوادگانی که تحت تکفل مستخدم متوفی بودند جمعاً از نصف حقوق ماهانه کارمند استفاده می کردند و سهم اناث از حقوق وظیفه معادل نصف سهم ذکور تعیین شده بود. حصر وراث قانونی به صورت فوق به صورتی که شامل افراد نفقه بگیر خانواده می گردید و تعیین سهم اناث از وظیفه برابر نصف سهم ذکور نشان می دهد که قانون مذکور متأثر از اصول مذهبی بوده است. با توجه به اینکه در قانون مذکور برای زمان حیات کارمند و دوران سالخوردگی یا از کار افتادگی او فکری نشده بود بلکه فقط وراث وی از حمایت اجتماعی برخوردار می گردیدند لذا  نمی توان آن را قانونی جامع در زمینه تأمین کارکنان دولت دانست زیرا در شرایطی که اصل استخدام و تعیین حقوق زمان اشتغال فاقد ضوابط قانونی بود و برای حقوق بازنشستگی و از کار افتادگی نیز پیش بینی لازم بعمل نیامده بود. پرداخت حقوق وظیفه به وراث را می توان فقط قدمی در جهت تأمین کارکنان دولت تلقی نمود. اما اولین قانون گذاری در زمینه تأمین اجتماعی کارکنان دولت بعنوان قسمتی از حقوق استخدامی و به منظور حمایت از آنان و وراث آنان در مقابل پیری و فوت و از کار افتادگی در سال 1301 بعمل آمد.

در حقیقت می توان گفت بیست و دوم آذر 1301 روز پیدایش نظام بازنشستگی در ایران است. قبل از آن روابط استخدامی دولت و مستخدم حالتی بود که  مستخدم بدون انجام دادن کار از حقوق یا مقرری بهره مند شود وجود نداشت. در فصل چهارم قانون استخدام کشوری مصوب 22 آذر 1301 در زمینه بازنشستگی این هدف اصلی در نظر بوده است: «حمایت از کارمند و اعضا خانواده بلافصل او در مقابل پیری، فوت و از کارافتادگی».

قانون فوق الذکر یکبار در سال 1308 و بار دیگر در سال 1324 و سپس در سال 1337 شمسی تغییرات بنیادی و اساسی نمود و بالاخره در تاریخ 31/3/1345 قانون استخدام کشوری فعلی جایگزین قانون گذشته شد و فصل هشتم قانون اخیر الذکر نیز که اختصاص به مقررات بازنشستگی و وظیفه دارد از سال 1345 تاکنون چند بار دچار تغییرات گوناگون شده است.  

 http://noorekhanevadeh.blogfa.com